02- "Lizargarateko Txamao" etiketadun mezuak erakusten. Erakutsi mezu guztiak
02- "Lizargarateko Txamao" etiketadun mezuak erakusten. Erakutsi mezu guztiak

2016(e)ko azaroaren 14(a), astelehena

"Lizargarateko Txamao"

PERTSONAIAK: Agertokian azaltzen diren eran:
- Errektorea, eskribaua eta irakaslea
- Joxepa Olazaran, herriko etxekoandrea
- Paula Olazaran, Joxeparen alaba
- Maritxu Mendizabal, herriko andre aberatsa
- Bi baserritar
- Txamao, Lizargarateko mutil indartsua
- Migel Etxeberria, mutil kaletarra
- Serafin Mendiguren, ikaslea
- Mikela Zugasti, Olazarandarren lekukoa
- Lorentxo Arrese, Olazarandarren lekukoa
- Santura Agirre, Olazarandarren lekukoa
- Joxe Manuel Elortza, Mendizabaldarren lekukoa
- Andresa Estensoro, Mendizabaldarren lekukoa
- Domingo Murguzur, Mendizabaldarren lekukoa
- Rafael Mendizabal: ikaslea
- Ikasleak, gazteak eta herritarak

PARTEHARTZAILEAK: 2010eko emanaldian:
BERTSOLARIAK
Antton M. Elortza, Jabier Atxa, Joxe Mari Anduaga, Mitxel Mujika, Irati Lete, Irati Fernandez, Nagore Bikuña, Mireia Aranburu, Ana Mari Markuleta, Itziar Iriondo, Arantzazu Garcia, Juan Mari Elortza, Mari Eli Lauzurika eta Migel Anjel Zarketa.
TXISTULARIAK
Aitor Atxa eta Juan Ramon Barrena.
BERTSOAK - HASIERAKOAK

LEHENENGO EKITALDIA - Errektorearen gelan
Eskribaua: Ixidro Palacin
Errektorea: Andres Zabala
Irakaslea: Enrike Olalde
BERTSOAK - Bake ustean

BIGARREN EKITALDIA - Olazarandarrak
Eskribaua, Errektorea
Joxepa Olazaran: Karmen Biain
Paula Olazaran: Ana Jimenez
BERTSOAK - Auzi ospetsu bat

HIRUGARREN EKITALDIA - Mendizabaldarrak
Eskribaua, Errektorea
Maritxu Mendizabal: Beatriz Igartua
BERTSOAK - Araba mendira

LAUGARREN EKITALDIA - Unibertsitate eta kale-giroa
UNIBERTSITATE GIROA
Ikasleak: Asier Alonso, Unai Bikuña
BERTSOAK - Ikasle eta herritarrak
KALE GIROA
Baserritarrak: Jabier Altzelai, Luis Astigarraga
Txamao: Julen Kortabarria
Migel Etxebarria: Gaizka Palacin
Gaztea: Julen Lete
BERTSOAK - Txamaorenak
Txamao eta herritarrak. Serafin eta ikasleak
Serafin Mendiguren: Mikel Biain
BERTSOAK - Auzia hasi dadila

BOSGARREN EKITALDIA - Olazarandarren lekukoak
Eskribaua, Errektorea, Joxepa
Mikela Zugasti: Maribi Korkostegi
Lorentxo Arrese: Migel Anjel Agirre
Santura Agirre: Maritxu Baños
BERTSOAK - Guztia kontatzea luze

SEIGARREN EKITALDIA - Mendizabaldarren lekukoak
Eskribaua, Errektorea, Maritxu.
Joxe Manuel Elortza: Jon Irizar
Andresa Estensoro: Manttoni Biain
Domingo Murguzur: Santi Lizarra
BERTSOAK – Azkena izango

ZAZPIGARREN EKITALDIA - Rafaelekin
Eskribaua, Errektorea.
Rafael Mendizabal: Jon Elortza
BERTSOAK - Erabaki zaila

ZORTZIGARREN EKITALDIA - Erabakia
Eskribaua, Errektorea, Joxepa, Maritxu.
BERTSOAK - AZKENAK

ANTOLAKUNTZA:
Testuak eta zuzendaritza: Iñazio Irizar & Jerardo Elortza
Komunikabideak: Jabier Altube
Harreman instituzionalak: Antton Mari Elortza
Diruzaina: Jabier Atxa
Jantziak: Oñatz dantza taldea, eta Lantzen
Megafonia: Kirkil
Agertokia: Pako Campo, Benjamin Billar, Luis Maiztegi, Anjel Maiztegi
Diru-bilketa Argentinako GKErako: Jose Antonio Urteaga
Babeslea: Oñatiko udala

AKZIOA ETA DEKORATUA
Aurreko “Oñatiko Hitzarmena” antzezlana bezala, “Lizargarateko Txamao” hau ere herri antzerkien arloan kokatzen dugu. Pertsonaia askok hartzen du parte, eta printzipioz unibertsitateko klaustroan antzezteko idatzia dago. Halaxe antzestu zen lehen aldiz 80ko hamarkadaren hasieran, arrakasta handiz.

Oñatiko Sancti Spiritus unibertsitatea da Euskal Herrian eraiki zen lehena, 1540ko hamarkadan. Eta letra-gizon, eskribau eta kontulari bikain ugari atera zen bertatik. Sei mila biztanle inguruko herri baten berrehundik gora ikasle bizitzeak, garai hartan ikasleak bertan hartzen baitzuten ostatu, giro berezia sortzen zuen. Eta hori islatu nahi du 1760. urtean kokatu dugun antzerki honek.

Zortzi ekitalditan egituratuta dago, eta berauen arteko lotura bertsoen bidez egiten da. Denbora tarte hori agertokia apur bat moldatzeko erabiliko da, edo soilik testuinguru-aldaketa adierazteko. Antzerki honen akzioaren oinarrian bi gai desberdin, nahiz eta osagarriak izan, daude:

A- Batetik, hemezortzigarren mendeko aberatsen eta herritarren arteko tirabirak, bikote gazte baten amodio-historia ardatz gisa hartuta. Hain zuzen ere, harreman horrek bi familien artean eragin zuen auzia garatzen da. Zortzi ekitalditatik zazpi horretara bideratuta daude.

Auzia benetan gertatu zen garai hartan, eta unibertsitate bertako idazkarien liburuetatik dago hartuta hari nagusia. Egia esanda, auzi desberdinak hartu dira kontuan lana idazterakoan, bakoitzarengatik pasarte eta gertaera esanguratsuenak jasoz. Eta ondoren, dena atondu da ikuskizuna erakargarria egiteko, inor aspertu gabe, benetako auzietan pasatzen zen bezala.

B- Bestetik, akzioan zehar, irakasle zein ikasleen bizimodua, eta ikas- leen eta herriko gazteen arteko harremanak jasotzen dira. Gehienetan adiskidetsuak izaten ziren, baina ez beti. Eta liskarrak sortzen zirenean, borrokan edo desafioka amaitzen ziren sarri. Laugarren ekitaldia dago hori adierazteko: agerraldi horiek erabat desberdinak dira gainontzeko ekitaldikoekin alderatuz gero.

Akzioa unibertsitateko klaustroan egiteko prestatuta dago. Beheko alde guztia aulkiz beteko da, erdiko pasabidea ez ezik. Jendeak beheko eta lehenengo solairuko arkupetatik ere ikusi ahal izango du, zutik. Dekoratua xumea izango da, klaustroaren kantoi baten sei metro bider seiko oholtza gainean. Bertan, aulki dotore bat egongo da errektorearentzat, aulki arrunt bat eta mahaia eskribauarentzat, eta honen atzealdean bizkarralderik gabeko aulki luze samar bat, lekukoak eta bisitariak jartzeko. Hor goian antzeztuko dira auziarekin zerikusi duten zazpi ekitaldiak. Kaletarren eta ikasleen arteko ekitaldia, berriz, klaustro erdian ate nagusitik atzeko ateraino utziko den pasabidean.

Klaustro barnean egiterik ez balego, unibertsitate aurrean ere ager daiteke obra hau.

Denera hogeita bost bertso abestuko dira, banaka, binaka, hirunaka edo launaka, ahots batera edo bitara. Guztira hamaika aldiz, eta doinu ezberdinekin, bertsolaritzako ohiko doinuak erabiliz, Hego Euskal Herrikoak zein Iparraldekoak.

Grabatutako musika ere erabiliko da: hasieran, ikasle-giroko pasartean, kaletarrenean eta abarretan. Desafioan bertan, ohiko dantza denez, bi txistulari arituko dira.

Jantziei buruz, herritar arruntek euskal jantzi tradizionalak eramango dituzte. Mendizabaldarrek, berriz, jantzi dotoreak, antzerkirako egindakoak. Eta garai hartako margoetan oinarrituta, jantzi bereziekin azalduko dira errektorea, eskribaua, irakaslea eta bost ikasleak.


“BERTSOAK – HASIERAKOAK”

Aloña Mendi aldamenean
leku zabal ta lasaian,
Oñati zeharo murgildu da
San Migeletako jaian.
Plaza eta kalean (e)
armonia onean
jendea dabil gustura,
jai giro honetan orain
dator antzerkia ikustera.

Beste urte batzuetan legez
berriz hemen gaituzue,
gu artista kaskarrak garela
zuek ondo dakizue.
Baina herriko saltsak (e)
ohiturak eta dantzak
ikusiko dituzue,
borondate on apur batekin
gustatuko zaizkizue.

Gaurko antzerki apal honetan
agertuko dugun gaia,
mila zazpiehun ta hirurogeian
hemen gertatu zen ia.
Esandako guztia (e)
gehiena da egia
gu ez gara ta gezurti,
gure historia oroituaz
gora dezagun Oñati.


LEHEN EKITALDIA - Errektorearen gelan

1. agerraldia

(Agertokia errektorearen langela da, eta bertan garatuko da obra guztia. Ba- koitza bere lekuan, errektorea eta eskribaua ia antzerki osoan han egongo dira. Hasieran, eskribaua idazten dago, errektorea sartzen denean)

ESKRIBAUA:... (Akta-liburuan idazten ari da, zintzo) Egun on, errektore jauna!

ERREKTOREA: (Tente eta soseguz sartzen da, nagusia bera dela nabarmen adieraziz) Egun on, eskribau jauna (Eskua emango dio bere lekuraino joanda)

ESKRIBAUA: Nola joan dira Gabonak?

ERREKTOREA: Betiko antzera. Etxean, senideekin. Eta zuretzat?

ESKRIBAUA: Hainbestean ere...

ERREKTOREA: Ezer berririk badugu?

ESKRIBAUA: Gauza handirik ez... Oraindik ez dut Larrañaga jauna ikusi. Ez dakit etorri den, edo ezbeharren bat izan duen. Mar- kinatik hona nahiko bide txarra dago, eta negu partean, badakizu... Edozer gauza gerta daiteke. Hortik aparte, gaur jakingo dugu ikas- lerik falta den ala ez... Ziur asko, ez ziren denak iritsiko.

ERREKTOREA: Ondo dago. Ea bihar goizean ziur esaten didazun. Gutunik etorri zaigu?

ESKRIBAUA: Bai, pare bat… Bata Alcala-ko unibertsitatekoa, eta bestea hemengo ikaslea izandako Xegundo Garaialde ataundarrarena. (Errektoreari eskuratzen dizkio)


2. agerraldia

(Irakasle bat sartzen da, errespetuz. Beste biak baino gazteagoa da, eta jan- tzita ere apalago dago. Eskuan liburu pare bat dauka)

IRAKASLEA: Egun on errektore jauna! Egun on eskribau jauna! (Biengana hurbilduko da eskua ematera)

ERR-ESK: Baita zuri ere, irakasle jauna!

IRAKASLEA: Zer moduz pasatu dira Gabonetako jaiak?

ERR-ESK: Ondo, ondo.

ERREKTOREA: Eta zuretzat?

IRAKASLEA: Itxuran.

ERREKTOREA: Ea ba, aurtengo urte hau ondo joaten zaigun. Bakean eta alaitasunean... Lan asko eta egoki egiten badugu, fruitu onak jasoko ditugu, eta horretan saiatzeko premian gaude... Gaur zein ordutan eman behar duzu klasea?

IRAKASLEA: Laster joan behar dut, bederatzietatik hamarretara daukat-eta.

ESKRIBAUA: (Bakoitzaren jarraipena egiten duela erakutsiz) Oraindik Justinianoren zuzenbide liburuak ematen zabiltza?

IRAKASLEA: Bai, hirugarrena amaitzen dihardugu, irizpen juridikoen Digesto izenekoa.

ERREKTOREA: Eta zer berri ikasleak? Ondo jasotzen dute esandakoa?

IRAKASLEA: (Sorbaldak eta eskua apur bat jasoz) Denetik dago. Baina gehienek ondo jarraitzen didate. Bueno, banoa berandu baino lehen. Gaur behintzat fin has gaitezen, komeni zaigu eta. Kanpai-hotsa gela barruan entzun nahiko nuke.

ERREKTOREA: Ondo joan, eta hobeto hasi.

IRAKASLEA: Bai... Gero arte.

(Irakaslea astiro ateratzen da, errektoreari eta eskribauari agur keinua egin ondoren burua apur bat makurtuz)


“Bertsoak - Bake ustean”

Bake ustean dago
errektore jauna
gizontxo leuna,
ez daki ondo horrek
etorriko dena.
Bikote gazte batek
nahastuko du dena,
gure herrian sortuaz
borroka sakona.
Zuzendari prestuak (e)
izango du lana.


BIGARREN EKITALDIA - Olazarandarrak

1. agerraldia

(Gelan eskribaua bakarrik dago, lanean, Olazarango Joxepa eta Paula sartzen direnean. Joxepa herriko etxekoandre arrunt bat bezala jantzita dago, eta lanean ohituta dagoen itxura du. Bere alaba aldamenean geratuko da, apur bat atzerago, lotsatu samar)

JOXEPA:... (Erdi lotsaz, baina irmo) Egun on. Berori da errektore jauna?

ESKRIBAUA: Ez, ni eskribaua nauzu. Zer gertatzen da ba?

JOXEPA: Ez, ezer ez. Errektore jaunaren bila etorri gara, eta berarekin egon gura nuke.

ESKRIBAUA: Niri esateko modukoa ez da orduan?

JOXEPA: Barkatu jauna, baina ez.

ESKRIBAUA: Hain garrantzitsua dugu zuen arazoa?

JOXEPA: (Serio, eta errespetua galdu ez arren, eskua apur bat jasoz) Bai horixe, garrantzitsua!

ESKRIBAUA: Horrela baldin bada, egon apur batean eserita, laster etorriko da eta. Orain eskola ematen dihardu, eta berehalaxe amaituko du...

(Joxepa eta Paula jarlekura doaz, urduri xamar, ama aurretik eta alaba ondoren)


2. agerraldia

(Laster dator errektorea)

ERREKTOREA: ... (Harrituta, emakumeak han ikustean) Egun on.

ESKRIBAUA: Errektore jauna, hauek zurekin egotera etorri dira.

ERREKTOREA: Zer dugu?

JOXEPA: Ni... ba...

ERREKTOREA: (Eskribaua seinalatuz) Lasai horrengatik. Hemengo eskribau jaunaren aurrean edozer gauza esan dezakezu. Hitz egin ezazu beldurrik gabe.

JOXEPA: Ni Olazarango Joxepa naiz, Oñatiko alaba. Mendiko kalean neure gizon eta familiarekin bizi naizena. Eta gure etxea kale-baserria denez, bertako lanetik bizi gara. Bi seme-alaba ditugu, eta hauxe da gure alaba, Paula.

ERREKTOREA: (Abegikor) Eta zer gertatzen zaizu niregana etortzeko?

JOXEPA: Ba... zera... Badaki berorrek gaurko gazteak nolakoak diren eta... Ba, Paula ere gaztea da, eta adin onekoa eta...

ERREKTOREA: Eta zer? Hustu egizu zure barru hori beldurrik gabe, Joxepa, lasai entzutekoa naiz eta.

ERREKTOREA: Haurdun esan nahi duzu?... Eta horrekin zatoz niregana?

JOXEPA: Norengana bestela, errektore jauna?... Gauza horiek ez dira bakarrean egindakoak izaten eta... (Alabari begira) Honek esaten duenez, hemengo ikasle batek badauka horretan zerikusirik.

ESKRIBAUA: Unibertsitate honetako ikasle batek?

JOXEPA: Hori dio beronek.

ERREKTOREA: Horrela al da, Paula?

PAULA:... (Buruarekin baietz)

ERREKTOREA: Eta... Nor da ba?

PAULA: Rafael.

ESKRIBAUA: Rafael bai, baina zein Rafael?

PAULA: Rafael Mendizabal. Badaki berorrek non dagoen Kale Barriako aroztegia? Ba hurrengo etxean bizi da, eta hemen dihardu ikasten.

ERREKTOREA: Ezagutzen dut, bai... Eta ziur zaude bera dela?

PAULA:... (Buruarekin baietz)

ESKRIBAUA: Eta berak ezetz esango balu?

JOXEPA: Ezin du hori esan!

ESKRIBAUA: Zergatik ez, frogarik ez baldin badugu?

JOXEPA: Ez da nahiko froga nire alabak esaten duena?

ESKRIBAUA: Ez da horregatik, mutil hori izan den ala ez baino.

JOXEPA: Zein ba? Gure alaba fina eta bizimodu zintzokoa da!... Eta oso etxekoia!

ERREKTOREA: Guk ez dugu hori zalantzan jartzen... Baina guk jarri ez arren, beste batzuk ipin dezakete.

JOXEPA:Ezin izango dute.

ESKRIBAUA:... Eta bera, Rafael, jakinaren gainean dago?

PAULA: Bai... Nik Gabon aurretik esan nion eta... (Lurrera begira) Ezin dela ezkondu, erantzun zidan.

JOXEPA: Horretxegatik etorri gara berorrengana, errektore jauna. Gauza batzuetarako gizona baldin bada, beste batzuetarako ere izan dadila.

ERREKTOREA: Eta zer nahi duzue orain?

JOXEPA: Hau garbi uztea. Herriko alkatearengana jo dugu, eta hark esan digu arazo honetan berori dela epaile nagusia, Rafael unibertsitateko ikaslea delako. Berak ez daukala zerikusirik estudianteen gorabeherekin.

ESKRIBAUA: Bai, horrelaxe da.

JOXEPA: Orduan, berorrek esan beharko du zer egingo dugun. Kontatu diogu berorri zer gertatu den, eta nolako egoera larrian agertzen garen. (Esku biak zabalduz) Hemendik aurrerakorik ez dakit. Bakar bakarrik, (Serio, eta larri) hau nolabait konpondu beharrean gaudela.

ERREKTOREA: Zerbait egin beharko dugu, bai... Horrelako kasuetan, alde batak auzia sartzen dio besteari, eta ikusten dudanez, zuek horretarako prest zaudete.

JOXEPA: Hola baldin bada, aurrera auzi horrekin.

ERREKTOREA: Eskribau jauna, lana dugu. Dena jaso duzu?

ESKRIBAUA: Bai, jauna.

ERREKTOREA: Has gaitezen oharrak hartzen... (Paulari, gozo) Non izan zen eta noiz hasi ziren zuen... zera... beno, horixe.

PAULA: Gaztetan, lagunartean, txirikiletan eta jolasean sarritan ibilitakoak gara elkarrekin. San Martinera joaten ginen denok, igandero... Buruhandietan ere, (Irribarretsu) hamaika lasterka egin dugu, biharamun egunetan eta auzoko jaietan... Rafael eta biok aspalditik gara ezagunak, lagunak, eta...

JOXEPA: Niri esan didanez, beti konpondu izan dira biak ondo, baina... beste hori, abuztuaren amaieratik San Migel bitarteko gauza omen da. Hitz politekin eta agindu askorekin engainatu zuela, eta honek dena sinetsi. Bene benetan sinetsi gainera! Bi aldiz: behin, eguerdiko hamabi t’erdiak aldera Larrastegiko Juanen etxe ostean, eta beste behin Maria Umerezen oilategi ondoan, arratsaldeko zortziak aldera.

ESKRIBAUA: Eta nola konpondu nahi duzue arazo hau?

JOXEPA: Lehen esan dudan moduan: ezkonduta.

ESKRIBAUA: Eta... ez duela ahi esaten badu?

JOXEPA: Ezin du hori esan!

ESKRIBAUA: Hori ere izan daiteke. Orduan, aukera hori ere kontuan hartu beharko dugu.

JOXEPA: (Haserre antzean, eta ahotsa altxatuz) Ezkontzerik ez baldin badu nahi, gutxienez legearen aurrean umea ezagutu beharko du... Eta berrehun dukat eman, izango du premia mantenurako eta, hazi artean behintzat... Hau ere ez baldin badu nahi, orduan Afrikako kartzeletara bidali, hantxe lizundu arte!

ERREKTOREA: ... Txarrean baino, onean konpontzea hobe izango da.

JOXEPA: Barkatu jauna, baina odola berotzen zait berehala.

ERREKTOREA: Ez da ardura. (Eskribaua seinalatuz) Eskribauak jaso ditu zuek esandakoak, eta auzi hau martxan dago. Lehenengo, unibertsitateko txinelak Rafael bertako kartzelara eramango du arazo guztia argitu arte. Arratsaldean bertan joango da eskribaua Rafaelen etxera, albiste hauek ematera... Patxadan egon zuek, eta zerbait balego, jakinaraziko genizueke.

JOXEPA: Ondo dago. Konfiantza horrekin geratzen gara.

ERREKTOREA: Joan zaitezte bakean, mundu honetan dena konpontzen da eta, Jainkoaren laguntzarekin.

JOXEPA: Agur, jaunak...

(Ama-alabak lasai doaz agertokiaren atzeko aldera, irtetzeko, ama aurretik eta alaba ondoren)


Bertsoak - Auzi ospetsu bat

Mila zazpiehun ta hirurogeian
urtarrilaren zazpian,
auzi ospetsua zabaldu zen
inork uste ez zuenean.

Horrelakorik ez zen suertatu (e)
gure herrian aspaldian,
ez zen hura behingoan ahaztu
oñatiarren artean.


HIRUGARREN EKITALDIA - MENDIZABALDARRAK

1. agerraldia

(Errektorea eta eskribaua bertan daudela, Maritxu Mendizabal sartzen da. Aurreko emakumea baino dotoreago jantzita dago, eta bere ibilera ere tenteagoa da.)

MARITXU:... (Ziurtasunez hasten da hitz egiten, horrelako tokietara ohituta dagoen adierazle) Egun on, jaunak.

ERR-ESK: Baita zuri ere.

MARITXU: Rafaelen ama naiz, eta berorrekin hitz egin nahiko nuke.

ERREKTOREA: Bai, zain ninduzun.

MARITXU: Zer dela eta sartu duzue gure semea unibertsitateko kartzelan? Kulparik duen ala ez jakin gabe?

ERREKTOREA: Legeari jarraitu besterik ez diot egin.

MARITXU: (Burua tente daukala) Noiz arte egon beharko du?

ESKRIBAUA: Auzi hau burutu arte.

MARITXU: Eta bi edo hiru hilabete irauten baldin badu? Ezingo du ikasi, eta aurtengo ikasturtea galdu egingo du.

ERREKTOREA: Bai, arrazoia duzu... Hori konpontzeko zera egin dezakegu, fidantzaren bat aurreratu, eta zeu arduratu Rafaelek Oñatitik atera ez dadin.

MARITXU: Zenbat eman beharko nuke fidantzan?

ESKRIBAUA: Hogeita hamar erreal.

MARITXU: (Dirua ematen diola) Tori ba... Hola behintzat ez gara gi- zona eta biok kezkatan egongo. Badaki berorrek bart gauean ez dugula begirik batu? Izan ere, nork pentsatuko zuen halakorik gertatuko zenik? Hori egin guri! Aurpegia behar da gero, e!

ESKRIBAUA: Zergatik?

MARITXU: Dena gezurra delako! (Biei begira) Gure Rafael ez da ha- lakoa. Rafael mutil zintzoa eta jatorra da. Olazarandarrek diotenez, bi bider ibili da Paularekin ze... horretan, behin eguerdian eta bestean zortziak aldera. Eta bata ere ezin daiteke egia izan, guk hamabietan bazkaltzen dugulako egunero, eta zortzietan afaldu, errosario santua errezatu ondoren. Eta beti senide guztiok batera jaten dugu. Neuk dakidanez behintzat, Rafael beti izan da etxean ordu horietan... Hortik ikusten da besteak gezurretan ari direla. Gainera, Rafael egunero Abemariak jo orduko etxeratzen da, eta ez da sekula gauez irteten. Paula berriz...

ESKRIBAUA: Besteok ez dute hori esaten.

MARITXU: Zer esango dute bada? Hori zabaltzea komeni zaie! Nik esatea ez da egokiena, baina Rafael etxe onekoa da, lege-ikaslea, eta etorkizuneko mutila. Paula ostera... ez pentsatzea hobe!

ERREKTOREA: (Gelan paseatzen hasten dela, alde batetik bestera) Jarraitu, jarraitu. Neuk izan behar dut epailea, eta ez nuke ezjakinean egon nahi.

MARITXU: Nik ez dut uste neska hori gure mutilarekin ibili denik... lan horietan. Baina horrela izanda ere, ez zen gurea gizon bakarra izango. Esaten dutenez, buruarin eta belendrin xamarra da neska hori, eta ikusi izan dute beste batzuekin ere. Lekukoak baditut, bat eta bi baino gehiago, premia izanez gero, hona hitz egitera etortzeko gertu egongo liratekeenak.

ESKRIBAUA: Ba bere amak, Joxepak, fina eta etxekoia dela dio.

MARITXU: (Agudo) Ez dut esan fina ez denik... Fina eta polita izango da. Bakarrik esan dut, burua arin samarra daukala, eta ez dela uztarri batean lotuta egotekoa. Badago jendea han eta hemen ikusi izan duena...

ESKRIBAUA: Han eta hemen?

MARITXU: Bai... Itxura denez, iaz Bergarako ostatu baten ibili omen zen lanean, Aste Santutik uda parteraino, eta entzutea daukat hara joaten zen kinkilari frantses edo katalan baten adiskidea zela. Eta behin baino gehiagotan opariak hartu zituela harengandik: gonaren bat eta tela zatiren bat. Kinkilari hori ezaguna da, noizean behin Oñatira ere etortzen delako. Orduan, uda partekoa bada gauza hori, izan daiteke... izan daiteke.

ESKRIBAUA: Kaskal asko dabil kaleetan txutxu-mutxuka, eta entzutearekin bakarrik ez goaz inora auzi honetan.

ERREKTOREA: Beinke, beinke. Urliak esan duela eta, hori ezta formalidadea erabakiak hartzeko.

ESKRIBAUA: (Errektorea seinalatuz) Sasi-letratu ospea ipiniko diote bestela.

MARITXU: Hortik aparte, ematen duenez Mazpelako batekin ere harremanak izan zituen iaz. Mutil honen izena ez dakit, baina denak Arrangorri deitzen diote... Marrageroa da, eta Txomin Arralderekin egiten zuen lana Iturritxon. Baina azken aldera, ez dabil Oñatin. Eta pentsatzekoa da zergatik alde egin duen.

ESKRIBAUA: Mutikote kankailu bat? Ez zait iruditzen. (Errektoreari) Kontu horri beroenak kendu beharko dizkiogu.

ERREKTOREA: (Maritxuri) Ez daukat batere arazorik istorioak entzuteko, baina, mesedez Maritxu, izenak jakitea komeni zaigu.

MARITXU: Atzo bertan, batek aitortu zidan ikusita dagoela bera Patxi Haundiren tabernan, Paula, Arrangorri horren belaun gainetan jarrita. Eta tabernan hala ibiltzeko, pentsatu dezake berorrek, beste leku batzuetan...

ERREKTOREA: Ondo dago. Besterik badakizu?

MARITXU: Asko gehiagorik ez... Asti larregi ez dudalako izan. Baina denboraz ibiliz gero,aurkituko dut gura adina argibide, bai horixe!

ERREKTOREA: Argibideak eta lekukoak bilatzeko, nahikoa dira hogeita hamar egun?

MARITXU: (Irribarrez, auzia irabazita ikusten duela) Bai, hilabete... Nahikoa izango da, bai.

ERREKTOREA: Orduan, badakizu. Hemendik hogeita hamar egunera jarraituko dugu.

MARITXU: Hemen izango naiz... Agur jaunak. (Buelta eman ondoren, Maritxu patxadan doa)


“Bertsoak - Araba mendira”
Hilabete jarri arren
epea luzatu zuten,
bila joan zirenean,
Joxepa ez zen etxean.

Araba mendira joan zen
basa-behiak ikustera,
eta ez zuela etortzerik
berehala kale aldera.

Errektorearen aginduz
luzatu zen hamar egun,
tartean zer gertatu zen
oraintxe ikus dezagun.

Gure unibertsitatean
asko ziren kanpotarrak,
bizkai-napar-gipuzkoarrak
eta batzuk arabarrak.

Ikasleok zituzten
eskola lege zorrotzak,
denbora asko ikasteko
eta jolas ordu motzak.


LAUGARREN EKITALDIA - UNIBERTSITATE ETA KALE-GIROA

1. agerraldia

(Denbora guztian “Gaudeamus igitur”en soinua entzuten dela, kantal ba- ten dagoen kanpaiak jotzen duenean, ikasgela batetik irakaslea eta ikasle batzuk irtetzen dira.

Maisua liburutegira doa, baina ikasleak arkupetan jolasean hasten dira, alai eta geldigor. Minutu bat pasatu ondoren, kanpai-hotsa entzuten da berriro, eta laster dator irakaslea. Bera sartuko da lehenengo klasean, eta berehalaxe ikasleak
)


Bertsoak - Ikasle eta herritarrak

Baina aldika izaten zen,
jolaserako astia,
orduan astintzen zuten
goitik behera herria.

Inauteri-aratostetan
alaitzen ziren bazterrak,
eta jai seinalatuetan
sortzen zituzten ederrak.

Ikasle ta herritarrak
jai giroan bat eginik,
askotan geratzen ziren
betiko maitemindurik.

Batzuetan inauteriatan
pizten zen hainbat borroka,
sarri asko amaitzeko
elkarrekin mutur joka.

Baina aurtengo gorabeherak
gertatu ziren aurretik,
adi egon ta ikusiko
duzue ondo zergatik.


2. agerraldia

(Klaustro erdian, aulkirik gabe dagoen pasabidean, herriko jendea paseatzen hasten da, alde batetik bestera. Aitona-amonak, ezkonduak umeekin, lagun talde ezagunak.. Denak agurtzen dute elkar, umore onean. Estudiante batzuk ere ageri dira.

Halako batean, mutilzahar astoduna emakume bat agurtzen dagoenean, isilean atzetik joanda ikasle batek sagarrak lapurtzen dizkio astoaren saskitik. Mutilzaharraren laguna konturatzen denean
)

ALEITAR: ... Lapurra, lapurra!

(Ikaslea agudo ezkutatzen da. Baina herriko gazte batzuek dena ikusi dute)

TXAMAO: (Ikasleari, ozen) Azal! Azal hori!... Hori duk aurpegia, hori! (Aldameneko gazteari) Ikusi duk?

MIGEL: Jakina!

TXAMAO: Beti berdin! Urtero egoten dituk sei-zazpi estudiante tonto-harro.

MIGEL: Egia duk, hi. Gehienak hain mutil jatorrak izanda, banaka batzuengatik dena endredatzen duk.

TXAMAO: Bai... Hauek ere, uste handia... Larruan kabitu ezinik zabiltzak.

MIGEL: (Ironiaz) Gogoan zeukeat iaz... A, bai. Iazko inauterietan, nolako txerrikeria egin zigutean!

TXAMAO: Hura ez zaidak erraz ahaztuko! Gaiztakeria galanta izan zuan!

MIGEL: Gainera hiri, hiri egin ziaten handiena!

MIGEL: Kostako duk. Gu baino azkarragoak dituk eta. Gogorragoak ez, baina azkarragoak...

TXAMAO: Hori ikusteko zegok. (Eskuarekin seinalatuz) Han non datorren Aurreko mendiko nire lagun bat. Joino!... Hau, e...(Lagunari deiadarka) Hi Pello! Etor hadi, etor hadi! Tratutxo bat egin behar diagu eta!... Joino, joino...


“Bertsoak – Txamaorenak”

Hor agertu den honi
zutik eta tente,
ezizenez Txamao
deitzen diote.

Bere bizilekua
da Lizargarate,
egin dituen gauzek
famaz bete dute.

Harro ta tunante
batzuetan galante
jan-edan dezente
beti ase arte,
kaletarrekin dugu (e)
orain tratante.

Tratua egin dute,
bitxi-dotorea,
estudiante horiek
ikaran jartzea.

Kontuz ibil dadila
ikasle jendea,
ez baldin badu
gura jipoia hartzea.

Txamao da trastea,
badauka artea
eta malezia
idaurra luzea,
kantoian ipini du (e)
kizki-alanbrea.


3. agerraldia

(Txamaok, unibertsitateko atzeko sarreran, ate bien artean, alanbre-kizkia jarri du alde batetik besteraino. Eta sarrera nagusian dagoen ikasle talde bati burlaka hasi zaio)

TXAMAO:... Ergelok! Buruhandiok! Nagiok!

(Hasieran ez, baina laster berotzen dira ikasleak, eta “ikusiko duk harrapatzen bahaugu” esanda, lasterka doaz Txamaoren atzetik.

Txamao bitartean, estudianteak badatozela ikusi duenean, kalera irtenda, unibertsitatearen etxeari kanpotik buelta emanaz sarrera nagusira iritsi da, eta ikasleei atzetik jarraitzen saiatzen da idaurra jasota.

Ikasleak alanbrera ailegatzean, bata bestearen gainera jausten dira, deiadarka, eta atzetik Txamaok denak astintzen ditu. Azkenean, batak besteari helduta, binaka edo hirunaka, ospitalera doaz ikasleak, minez.

Denboralditxo batera, hor agertzen dira hiru ikasle, tente eta harro. Migelengana doaz.
)

SERAFIN: (Haserre zeharo) Hau ezin diagu horrela utzi!

MIGEL: Zer? Gutxitxo izan duk, ala?

SERAFIN: Burla honek desafioa eskatzen dik. Gure ondra ezin duk hala geratu!

MIGEL: Ze ikasle mota zarete ba zuek? Ikasgaia lehenengoan ikasi beharrean, berriro azaldu behar?

SERAFIN: (Eskua jasoz eta behatz batekin Migelen aurpegia seinalatuz) Hori ikusteko zegok!

MIGEL: Lasai asko egingo diat apustu, nor izango den irabazlea.

SERAFIN: Orduan, bihar goizeko hamarretan Torrealdeko zelaian. Gure aldetik Joxe Joakin nafarra joango duk.

MIGEL: Eta guretik, Txamao.

SERAFIN: Bihar goizeko hamarretan han izango gaituk!

MIGEL: Geu ere bai, ez arduratu...


4. agerraldia

(Pastoraletako martxa-soinu bat entzuten dela, klaustro erdian dagoen pasabideko ertz bakoitzetik hasita, bi bikote jartzen dira desfilatzen.

Sarrera nagusitik irtenda, unibertsitateko txinela aurretik, eta Joxe Joakin ondoren.

Sarrera txikitik, ostera, herriko gazte bat aurretik, eta Txamao atzetik. Alde batetik bestera soinuaren erritmoarekin, hiruzpalau itzuli ematen dituzte, elkarri zorrotz begiratuz parean pasatzean, eta azkenean erdian geratzen dira.

Txistulariak desafio-soinua jotzen du, eta Txamao eta Joxe Joakin erdian kokatzen dira, eta laguntzaileak alde banatan, Txamao http://olaitturri.blogspot.com/eta Joxe Joakin, gogor saiatzen dira, ezpatekin dantzan eta desaf ioan.

Txamao eta bere lagunak dira garaile, eta ikasleek lasterka inguratzen dira, euren adiskideari laguntzera lurretik zutitzen eta ospitalera eramaten. Txamao eta kaletarrak, berriz, pozik daude, aurtengoan ikasleei eskarmentu bikaina eman dietelako
.)


Bertsoak - Auzia hasi dadila

Urte horretako inauteriak
igaro ziren oso alai,
borroka ondoren etsai zirenak
bihurtu zirelako anai.

Mundu guztiak dantza egin zuen (e)
inauteri-jaietan nonahi,
baina lagunek ondo zekiten
Paula ez zegoela lasai.

Agudo bukatu guran
ziren neskatxa eta mutila,
arazoa ondo moldatzeko
ziharduten jende bila.

Parte biek inguratu zuten (e)
lekukotan hainbat pila,
ta errektoreak esan zuen:
“auzia hasi dadila”.


BOSGARREN EKITALDIA - OLAZARANDARREN LEKUKOAK

1. agerraldia

(Joxepa Olazaran langelan sartzen da lekuko batekin. Gelan denak batera sartzerik ez dagoenez, agerraldi bakoitzean soilik hiru lekuko egongo dira, Joxepa denbora guztian jarlekuan egongo den bitartean)

JOXEPA:... Egun on, errektore jauna. Egun on, eskribau jauna.

ERR-ESK: Egun on Joxepa.

JOXEPA: Hemen nator lekuko batzuekin, zuek izendatutako egunean.

ERREKTOREA: Ondo dago. Zeuk ezer berririk badaukazu?

JOXEPA: Ez. Nik aurrekoan esandakoari eusten diot.

ERREKTOREA: Ea ba, betor lehenbiziko lekukoa, eskribau jauna eta biok prest gaude eta.

MIKELA:... (Urduri samar, lehena delako) Egun on denoi.

ERREKTOREA: Egun on. Badakizu zertara etorri zaren?

MIKELA: Bai, jauna.

ESKRIBAUA: (Lekuko guztiekin jardunbide bera jarraituko dute errektoreak eta eskribauak) Gurutze Santuaren aurrean zin egiten duzu esandako guztiak egiak izango direla?

MIKELA: Bai jauna, zin egiten dut.

ESKRIBAUA: Esaiguzu orduan, nor zaitugun eta Olazarandarrekin senide egiten zaren.

MIKELA: Mikela Zugasti naiz, berrogeita hamar urtekoa, eta ez naiz Olazaran etxekoekin senide egiten.

ESKRIBAUA: Ezagutzen dituzu Paula eta Rafaeli?

MIKELA: Bai jauna. Biak dira ezagunak, eta zer gertatzen den ere, badakit.

ERREKTOREA: Zer esaten didazu Rafaeli buruz?

MIKELA: Askorik ez, ez dut hain ondo ezagutzen eta.

ERREKTOREA: Eta Paulaz, zer diozu?

MIKELA: Paula bai, hori ederki ezagutzen dut. Elkarrekin egon ginen Joxe Plazaola defuntuaren etxean lanean neskame moduan, tripa-truke, eta oso ondo konpontzen ginen. Neska jatorra eta zintzoa da.

ERREKTOREA: Eta hortik aparte, zer dakizu ba?

MIKELA: Ez dakit berorrek dakien, baina Joxe zenaren etxea Bidaurreta aldean dago (Eskuarekin seinalatuz), eta Paula eta biok han bizi ginenean, sarri etortzen zen Rafael buelta bat ematera, paseatzen. Eta gu baratzeko lanetan ikusiz gero, bertaraino ailegatzen zen agurtzera, eta gehienetan Paularekin hitz egiten gelditzen zen; batzuetan gehitxoago, eta beste batzuetan gutxixeago. Nik ez nuen entzuten ze kalamatrika erabiltzen zuten, baina haien irribarrezko aurpegiei begiratuta, nahikoa zen ulertzeko... Hauxe da nik dakidan guztia.

ERREKTOREA: Besterik ba dago?

MIKELA: Ez jauna.

(Lehenengo lekukoak irteten du. Joxepak han jarraitzen du, jarrita)


2. agerraldia

(Bigarren lekukoa sartzen da. Mikela bezalako janzkerekin, herritar xumea dela antzematen zaio berehala)

LORENTXO:... Egun on jaunak!

ERREKTOREA: Egun on. Badakizu zertara etorri zaren?

LORENTXO: Bai, jauna.

ESKRIBAUA: Gurutze Santuaren aurrean zin egiten duzu esandako guztiak egiak izango direla?

LORENTXO: Bai jauna, zin egiten dut.

ESKRIBAUA: Esaiguzu orduan, nor zaitugun eta Olazarandarrekin senide egiten zaren.

LORENTXO: Lorentxo Arrese naiz, berrogeita hemeretzi urtekoa, eta ez naiz Olazaran etxekoekin senide egiten.

ESKRIBAUA: Ezagutzen dituzu Paula eta Rafael, eta auzi hau?

LORENTXO: Bai jauna, jakinean nago.

ERREKTOREA: Eta zer duzu esateko?

LORENTXO: Ni errementaria naiz, (Honek ere lekua eskuaz seinalatuz) eta lantegia Bidebarrieta ondoan daukat. Ez dakit berorrek ezagutzen duen, han Lekunberri aldean. Ba, gehienetan Bidebarrietan ez da jende larregi ibiltzen... Paraje bakarti xamarra da. Eta Sanmigelak baino lehentxoago, ez dakit zein egunetan, baina hiruzpalau aldiz baino gehiagotan, hauxe ikusi nuen: zazpi t’erdiak-zortziak aldera, Rafael hango baratze inguruetara joaten zen, eta berehalaxe Paula bere atzetik. Handik ordu erdi batera edo, itzuli egiten ziren lehengo moduan, Rafael aurretik eta gero Paula... Nik neuk ez dakit zer egiten zuten, edo zertara joaten ziren... Hauxe da nik dakidan dena.

ERREKTOREA: Besterik baduzu esateko?

LORENTXO: Ez jauna.

ESKRIBAUA: Ondo da Lorentxo, mila esker... Hurrengoa?

(Bigarren lekukoa irteten da, soseguz, Joxepak han jarraitzen duen bitartean, eserita)


3. agerraldia

(Hirugarren lekukoa sartzen da. Aurrekoen antzera samar jantzita, herritar xume itxura dauka honek ere)

SANTURA:... Egun on jaunak!

ERREKTOREA: Baita zuri ere. Badakizu zertara etorri zaren?

SANTURA: Bai, jauna.

ESKRIBAUA: Gurutze Santuaren aurrean zin egiten duzu esandako guztiak egiak izango direla?

SANTURA: Bai jauna, zin egiten dut.

ESKRIBAUA: Esaiguzu orduan, nor zaitugun eta Olazarandarrekin senide egiten zaren.

SANTURA: Santura Agirre naiz, berrogeita hamabi urtekoa, eta ez naiz Olazarandarren senitartekoa.

ESKRIBAUA: Ezagutzen dituzu Paula eta Rafael, eta auzi hau?

SANTURA: Nola ez, ba. Herri denak daki, ondotxo gainera. Ez dago beste albisterik dendetan eta jostunen tailerretan.

ERREKTOREA: (Aspertzen hasia den itxuraz) Eta zer duzu esateko, Santura andrea?

SANTURA: Noizean behin tokatu izan zait Paularekin hitz egitea, baina horrela, esateko moduan, gehiegi ere ez dut ezagutzen. Familia ordea, bai. Olazarandarrak oso jende ondradua da. Zaila egiten zait sinestea alaba lizunkeriatan jardun izana, gurasoengandik halako ikasbide ona jasota gero. Nire senarrarekin batera andero ibiltzen da Genaro Olazaran Korpus eguneko prozesioan, San Roke eramaten. Gurean norbait gaixotu denean, edo ezbeharren bat izan dugunean, beti egon dira laguntzeko prest, trukean ezer eskatu gabe.

ERREKTOREA: Besterik badaukazu?

SANTURA: Hauxe zen dena, jauna.

ESKRIBAUA: Ondo da Santura, eskerrik asko... Hurrengoa?...

(Santura ere badoa kanpoko aldera. Joxepak han jarraitzen du jarrita, hurrengo lekukoaren zain geratuko balitz moduan)


Bertsoak - Guztia kontatzea luze

Guztia kontatzeko astirik ez dugu,
holaxe pasatu ziren hamalau testigu,
Paulak ez izan arren besteak adina diru,
neska zintzoa zela behintzat badakigu.


SEIGARREN EKITALDIA - MENDIZABALDARREN LEKUKOAK

1. agerraldia

(Maritxu Mendizabal langelan sartzen da. Berarekin batera dator lehen lekukoa, ikasle bat. Janzkerengatik, agerian geratzen da beste giza maila goragoko batekoak direla. Aurreko ekitaldian bezala, lekukoak banaka agertuko dira antzeztokian)

MARITXU:... (Tente, konfiantza handiarekin sartzen da, bere lekukoekin ziur dagoelako) Egun on!

ERREKTOREA: Egun on, Maritxu. Lekukoekin zatoz?

MARITXU: Bai, nahiko lekuko. Uste dut garbi geratuko dela Mendizabaldarrak jende ondradua garela.

ERREKTOREA: Ea ba. Datorrela lehenengoa, eskribau jauna eta biok prest gaude eta.

JOXE MANUEL:... Egun on, errektore jauna.

ERREKTOREA: Egun on. Badakizu zertara etorri zaren?

JOXE MANUEL: Bai, errektore jauna.

ESKRIBAUA: Gurutze Santuaren aurrean zin egiten duzu esandako guztiak egiak izango direla?

JOXE MANUEL: Bai eskribau jauna, zin egiten dut.

ESKRIBAUA: Esaiguzu orduan, nor zaitugun eta Mendizabaldarrekin senide egiten zaren.

JOXE MANUEL: (Oso gazte garaia da, eta eroso sentitzen da errektorearen langelan) Joxe Manuel Elortza naiz, Bergaran jaioa orain dela hogeita bat urte. Danbolindariaren etxean daukat ostatua, eta ez naiz Mendizabaldarrekin senide egiten.

ESKRIBAUA: Ezagutzen dituzu Paula eta Rafael, eta auzi hau?

JOXE MANUEL: Bai eskribau jauna. Jende dena dago jakinaren gainean.

ERREKTOREA: Eta zer daukazu esateko?

JOXE MANUEL: Ni Rafaelekin dihardut ikasten. Eta lagunak gara. Ia hirugarren urtea da elkarrekin gabiltzala, eta ez dut mutil horrekin inolako kezka edo eragozpenik izan. Klasean isila eta ikasle ona, kalean beti laguntzeko prest, etxera garaiz erretiratzen dena. Ez dut uste inori kalte egitera joango zaionik... Paulaz ez dakit ezer asko. Bistaz ezagutzen dut bakarrik. (Esku biak zabalduz) Zerbait entzun izan dut bera eta Arrangorriren gainean, baina beste gauza asko entzuten diren bezalaxe.
ERREKTOREA: Besterik badakizu?

JOXE MANUEL: Ez, errektore jauna.

ESKRIBAUA: Eskerrik asko... Hurrengoa?

(Lehenengo lekukoa irteten da. Maritxuk han jarraitzen du, eserita)


2. agerraldia

(Bigarren lekukoa sartzen da. Emakume dotorea hau ere, Maritxuren tankerakoa)

ANDRESA:... Egun on, jaunak.

ERREKTOREA: Egun on. Badakizu zertara etorri zaren?
ANDRESA: Bai, jauna.

ESKRIBAUA: Gurutze Santuaren aurrean zin egiten duzu esandako guztiak egiak izango direla?

ANDRESA: Bai jauna. (Tente) Zin egiten dut.

ESKRIBAUA: Esaiguzu orduan, nor zaitugun eta Mendizabaldarrekin senide egiten zaren.

ANDRESA: Andresa Estensoro naiz, berrogeita bederatzi urtekoa, eta ez daukat Mendizabaldarrekin senidetasunik.

ESKRIBAUA: Ezagutzen dituzu Paula eta Rafael, eta auzi hau?

ANDRESA: Bai jauna. Biak ezagutzen ditut, eta badakit zerbait dagoela.

ERREKTOREA: Eta zer duzu esateko?

ANDRESA: Nik aurkitu nion Paulari Bergarako ostatuan lana, eta neuk eraman nuen bertara, zoritxarrez. Paula zela eta ez zela, kexa bat baino gehiago hartu nuen. Lanean fina da, baina nola neskatila polita den, ba horrek harrotu egin zuen; eta esan didatenez, hara heltzen ziren gizonekin berehala egiten zen lagun, gero batari eta besteari zirikatzen ibiltzeko... (Sekretu bat kontatzera joango balitz bezala) Entzun dudan gauzarik gogorrena, Bartolorena izan da. Hau katalana edo... frantsesa omen da, eta oso txukuna izan ez arren, kinkileroa denez gero, gauza berri asko edukitzen du saltzeko. Ba... uste dut Bartolo horrekin oso adiskide zela, eta ez zirela beti bide zuzenetik ibili. Ostatuko etxekoandreak behintzat, susmo txarrak zituen. Gainera, opari pila bat eman zion Bartolok Paulari: tela-zatiak, galtzak, buruzapiak, eta beste hainbat gauza... Gainera...

(Errektoreak moztu egiten dio).

ERREKTOREA: Ondo dago, Andresa. Ezer gehiago baduzu esateko?

ANDRESA: Bai jauna! Beste gauzatxo bat... Nik ez dakit zergatik izango den, baina aspaldi honetan ikasle asko ikusten da Mendiko kale aldean, eta lehen ez zen hainbeste izaten. Ez ote dira Paularen atzetik ibiliko, bera halakoa delako?

ERREKTOREA: Ederki. Bukatu duzu?

ANDRESA: Bai jauna. Eta esandako denak egiak dira.

ESKRIBAUA: Mila esker... Hurrengoa?

(Bigarren lekukoa ateratzen da, irribarrez eta bere lana bete duen ziurtasunarekin. Maritxuk han jarraitzen du, jarrita)


3. agerraldia

(Hirugarren lekukoa dator. Kaletar jauntxoa dugu hau ere, dotorea, ikasia dela dirudi. Astiro astiro hasiko da)

DOMINGO:... Egun on, jaunak.

ERREKTOREA: Egun on. Badakizu zertara etorri zaren?

DOMINGO: Bai, jauna.

ESKRIBAUA: Gurutze Santuaren aurrean zin egiten duzu esandako guztiak egiak izango direla?

DOMINGO: Bai jauna. Zin egiten dut.

ESKRIBAUA: Esaiguzu orduan, nor zaitugun eta Mendizabaldarrekin senide egiten zaren.

DOMINGO: Domingo Elordui naiz, berrogeita zortzi urtekoa, eta ez naiz Mendizabaldarren senitartekoa.

ESKRIBAUA: Ezagutzen dituzu Paula eta Rafael, eta auzi hau?

DOMINGO: Bai jauna. Hain zuzen ere, horretxegatik nago hemen lekuko legez.

ERREKTOREA: Eta zer daukazu esateko?

DOMINGO: (Bere buruari garrantzia emanez) Orain dela berrehun eta hogei urte Rodrigo Merkado Zuazola apezpiku jaunak unibertsitate hau jasoarazi zuenean, ospetsu bihurtzea nahi izango zuen. Eta hemengo ikasleak sendagile bikainak izatea, edota legegizon eta eskribau paregabeak, herririk nagusienetan eta erakunde garrantzitsuenetan leku onetan kolokatzeko. (Errektoreari, zorrotz) Baina fama eta izen onari eusteko, honelako gauzak mesede gutxi egiten diote unibertsitate honi. Auzi hau hainbat eta agudoen amaitzea hobeto, zarata gutxi aterata... Denok aterako ginen irabazten.

ERREKTOREA: Ondo dago, Domingo. Beste zerbait esateko?

DOMINGO: Hauxe zen dena, jauna.

ESKRIBAUA: Eskerrik asko... Hurrengoa?...

(Domingo ere badoa kanpoko aldera. Maritxuk han jarraitzen du patxa- da askoan eserita, hurrengo lekukoa noiz agertuko zain)

(Bertsoak hasten dira)


Bertsoak - Azkena izango du

Pasatuak ditugu lekukotan denak,
gizon ta emakume zahar eta gazteak,
batak hamalau eta berrogei besteak,
zeintzuk izango dira juezaren usteak?


ZAZPIGAREN EKITALDIA - RAFAELEKIN

1. agerraldia

(Errektorea eta eskribaua bakarrik daude.)

ESKRIBAUA:... Zer, errektore jauna? Ilun samarra dugu irtenbidea?

ERREKTOREA: Ezta erraza, ez... Bi bider irakurri ditut paper denak, eta zalantzan jarraitzen dut.

ESKRIBAUA: Zergatik ez duzu egun gehiago hartzen, hobeto pentsatzeko?

ERREKTOREA:... (Paperei begira, buruarekin ezetz)

ESKRIBAUA: Nahi duzu nire iritzia jakitea?

ERREKTOREA: Ea ba... Nik adina entzun duzu, eta beharbada argibideren bat emango didazu.

ESKRIBAUA: Nire ustez, oraindik zertxobait falta zaizu.

ERREKTOREA: Oraindik zertxobait? Badakizu zenbat lekuko pasatu diren?

ESKRIBAUA: Bai, ondotxo dakit... Asko izan dira, baina niretzat beste bat falta da.

ERREKTOREA: Nor?

ESKRIBAUA:... Rafael!

ERREKTOREA: Jakina! Eskribau jauna... Portatu zara! (Errektoreak pozik ematen dio eskua eskribauari, eta Rafaelen bila bidaltzen du)


2. agerraldia

(Laster agertzen dira biak)

ERREKTOREA: Ongi etorri, Rafael... Zer moduz moldatu gara azkenengo azterketetan?

RAFAEL: (Eskribaua bere mahaira doan bitartean, Rafael erdian geratuko da, urduri samar) Gustura geratu naiz, errektore jauna. Auziak eragin zizkidan beldurrak uxatu, eta denak gainditu ditut.

ERREKTOREA: Nabarmentzeko notaren bat, bai?

RAFAEL: Zuzenbide administratiboan bikain atera dut, eta erromatarrean cum laude, errektore jauna. Ikasketak burututakoan, idazkaria izatea gustatuko litzaidake, numerotan baino hobea naizelako letretan. Gainera, eskola-orduetatik kanpo, lehenengo kurtsoko hasi berriei klase batzuk ere ematen dizkiet, Ulpiano eta Teodosio juristen saioak gehien bat.

ERREKTOREA:... Galdera pare bat bakarrik egingo dizut, Rafael.

RAFAEL: Berorrek nahi dituenak, errektore jauna.

ERREKTOREA: Gabonak aurretik, Paulak berarekin ezkontzeko eskatu zizun, ezta?

RAFAEL: Bai, errektore jauna.

ERREKTOREA: Eta ezetza jaso zuen?

RAFAEL:... Horrelaxe da, errektore jauna.

ERREKTOREA: Ezetza eman baino lehenago, etxean komentatuko zenuen, jakina.

RAFAEL: Bai, errektore jauna. Aitari eta amari aipatu nien.

ERREKTOREA:... Ederki... Ba, gauza bat esan behar dizut: badakidala nor izango den Paularen senarra: Bartolo!

RAFAEL: (Harrituta, eskuak burura eramaten dituela) Bartolo? Badaki berorrek nolakoa den arlote hori?

ERREKTOREA: Ez, ez, nahastu egin naiz. Arrangorri esan beharrean, Bartolo esan dizut. Arrangorri da, bai. Garbi dago. Paulak Arrangorrirekin ezkondu beharko du.

RAFAEL: (Ozen) Arrangorrirekin? (Esku biak erabat zabalduz) Basakristau hutsa da hori baina?

ERREKTOREA: Bai. Ez daukat inolako zalantzarik... Dena dela, ez esan inori bihar arte. Bihar jakingo da herri guztian. Zuri, lasai egotearren aipatu dizut, bestela kezkati egongo zinela eta. Isilik gordeko duzu orduan?

RAFAEL: Bai, errektore jauna... Baina nik... (Mikrofonotik alde, eta umil doa errektorearengana. Zerbait esaten dio belarrira, eta biak alde egiten dute, errektoreak eskua Rafaelen bizkarrean ipinita.)

(Bertsoak hasiko dira)


Bertsoak - Erabakia hartzeko

Gogorra ematen zuen haitza
biguntzen ez ote da hasi?
Mutilak inoiz bere burua
ez du horren larri ikusi.
Bihotza maiteminez sutan dauka,
baina etxean eragotzi.
Neska hori pobrea delako
mailari behar zaio eutsi,
eta ez hain baxu jausi.

Maitemindu gabe dagoenak
penak zer diren ez daki,
aspalditxoan Rafaelek ere
ikasi du hori ederki.
Diru eta maila dira batetik,
maitasuna, berriz, bestetik.
Halako egoera latzean
ez jakin nola erabaki,
zintzo jokatzen baleki!


ZORTZIGARREN EKITALDIA - ERABAKIA

1. agerraldia

(Joxepa eta Maritxu sartzen dira langelara. Bakoitza alde banatan ipiniko dira, elkarri ia aurpegira begiratu ere egin gabe)

JOXEPA-MARITXU:... Egun on jaunak!

ERR-ESK: Baita zuei ere.

ERREKTOREA: Tira... (Zutitu ondoren, bere lekutik ekiten dio) Luze joan zaigu auzi hau, alde biek arrazoiak bota dituzte... Badaukazue beste esatekorik erabakia hartu baino lehen?

JOXEPA: Nire aldetik ez, jauna.

MARITXU: Niretik ere ez.

ERREKTOREA: Niri, oraindik, zer edo zer falta zait, ba... Zuek Maritxu, aurrekoan esan zenigunez, eguerdiko hamabietan bazkaltzen duzue egunero etxeko denok, eta zortzietan afaldu arrosario santua errezatu ondoren, ezta?

MARITXU: (Ziur) Bai jauna.

ERREKTOREA: Eta, zure ustez, Rafaelek ez du inoiz otorduetan faltatu?

MARITXU: Ez jauna. Mutil fina da, eta beti egoten da ordu horietan etxean.

ERREKTOREA: Baina... Senarrarekin kanpora joan beharra izaten duzulako, noizean behin ez zarela etxean egoten ere egia da?

MARITXU: Bai jauna. (Apur bat urduritzen hasi da) Dendariak garenez gero, batzuetan herritik irten beharrean agertzen gara, egun bat edo birako.

ERREKTOREA: Eta uda partean edo San Migel inguruan, irten beharrean izan zenuten?

MARITXU: Ez naiz ondo gogoratzen... Baliteke...

ERREKTOREA: Ondo da. Nahikoa da. Horixe jakin nahi nuen erabakia hartu aurretik...

(Errektoreak keinu bat egiten dio eskribauari, eta hau badoa atzetik.)


2. agerraldia

(Zutitu ondoren, errektorea emakume bien erdian ipintzen da, tente. Eta era solemnean hau dio)

ERREKTOREA:... Eta jaun-andreok, hauxe duzue epaia...

(Eskribaua Rafael eta Paularekin sartzen da, eta errektorearen alde banatara eramaten ditu. Honek bioi eskutik heltzen die, bienak aurrean uztartuz)

ERREKTOREA:... Ni neu izango nauzuela, Paula Olazaran eta Rafael Mendizabal ezkonduko dituen apaiza.

(Eskribaua Rafaelen atzera joaten da, eta bultzadatxo bat ematen dio, gozo, Paularengana hurreratzeko, laztan bat eman arteraino...)

(Bertsoak hasten dira, txaloak amaitutakoan)

“Bertsoak – Azkenak”

Neska-mutiloi neke ta lanak
hala konpondu dizkiete,
kostata, baina azken batean
biak uztartu dituzte.
Herritar eta ikasleei ere (e)
hori gustatu baitzaie,
errektore ta eskribau jaunak
lasaitua hartu dute.
Zoriontsuak izan zaitezte
bostehun edo mila urte.

Amaierara iritsi gara ta
jende prestu ta jatorra,
etorri zaretelako denoi
benetan gure eskerra.
Hurrengoan asmatuko dugu (e)
zerbait zuzen edo_okerra,
zaletasuna dugun artean
biziko da_euskara zaharra.
Afalordua heldu zaigu ta
zuentzat gure agurra!
.